Ahlâk Nedir Sorusuna Bir Önsöz

Ahlak nedir sorusuna net bir cevap vermek imkansız. Ama bizim ülkemizde yine bazı aklı kıtlar bu konu hakkında kendi kesin doğruları gibi net cevaplar vermişler. Kimi evrim konusundan ahlakı değerlendirip ahlakı hayvan davranışlarından yola çıkarak bu demiş, kimisi kültürel olarak değerlendirmiş o dur demiş, kimisi de “ahlak, ….. “ diyip tanım verip geçmiş. Ben ne yapacağım, konuya biraz bakış açısı katmaya çalışacağım bence ahlak konusu matematik problemine benzemiyor yani 2 + 2 = 4 gibi bir denklemi yok o yüzden söylediklerim bir tanımlamadan çok kafamızı biraz açsın istiyorum o kadar...

İlk olarak Ahlâk kelimesinin etimolojisine bakalım. Ahlâk kelimesi dilimize Arapça’dan geçmiş, kelime anlamı itibariyle de “huy, mizaç” anlamlarına geliyor. Bu kelimenin yaygın olarak ingilizce kullanımı ise “Morality”, nadir olarakta “Morals” kelimesi kullanılıyor. Morality ise ingilizceye Latince Moralitas kelimesinden geçmiş. Yukarıda bana bize ne ingilizceden diyebilirsiniz ama demeyin konuyu zaten biliyorsunuz...

Ahlak kelimesi aynı zamanda Etik kelimesi ile birlikte kullanılıyor. Aslına bakarsanız bu kelimeler eş anlamlılar. Yani direkt olarak birbiri yerine kullanabiliriz ancak aradaki fark özellikle soft ortamlarda birini incetmek istemiyorsanız ahlâksız yerine etik değil diyebilirsiniz, gerçi böyle kullanımda ne kadar ahlaklı onuda size bırakıyorum. Ha ben mert adamım ahlaksız bir eylem görürsem ahlaksız derim diyorsanız, bol şanslar ama bence riske atmayın kendinizi...bir mermi iki lira olmuş diyorlar...

Ahlâk konusuna girildiği zaman aslında birçok soruyuda cevaplamamız icap ediyor. Ben bunları burada cevaplayamam... Ama dünyanın en tehlikeli grubu olan yarı cahiller, aşağıdaki soruları şaaaaak diye cevaplayacaktır. Bu sorular neler hemen sıralayalım;

Ahlâk ’ın kaynağı nedir? Davranış, eylem, niyet, fikir...

Ahlâk ’ı belirleyen otorite nedir? Akıl,Din, politika, otorite, örf, AKP, CHP...

Ahlak ’ın cinsiyeti var mıdır? Kadın, erkek, Fatih Ürek...

Ahlak evrensel mi bölgesel mi? Amerika, Avrupa, Dünya, Konya, İzmir...

Ahlâk sadece insanlara mı özgüdür? Bitkiler, Hayvanlar ve Garfield...

Ahlâk zamana bağlı mı? Moğollar Dönemi, Dinazorlar Dönemi, 2073 Büyük Türkiye Dönemi...

Ahlâk refleks midir yoksa gelişir mi? Omoyla kirlenmek güzeldir...

.. .

...

...

Yani sorular daha da uzar… Yukarıya bakarsak başlı başına cevaplanması gereken kafa yakacak sorular var. Soruların cevaplarıda bana göre değerlendirdiğiniz kapsama göre değişiklik gösterecektir.

Ahlak yukarıda dediğim gibi belli sınarlara hapsedilemeyecek kadar geniş bir konu. Bu konu hakkında bundan önce, bundan önce derken insanlığın ilk doğuşundan beri bazı çalışmalar yapılmış, bazı insanlar ahlak için kurallar koymuş bazıları ise ahlakı eylemlerine dökmeye çalışmışlar. Ahlak kavramı ile çalışmalar ise farklı bölümlerden farklı insanların değerlendirmesine maruz kalmış. Aslında ahlakı sınırlar belirlenirken biraz okuma yaparsanız o günkü şartlara göre insanlar kendilerini ahlaklı kılmak için kendilerine bu kavramı yonttuklarını görebilirsiniz.

Ahlak konusunun değerlendirildi bir alanlardan biri de Din. Dinler kendilerine göre bir takım ahlakı değerler belirlememiş bu kuralların dışına çıkan davranışlar ahlaksız içinde kalan eylemler, davranışlar ve niyetler ise ahlaklı olarak tanımlanmıştır. Tabiki de yukarıdaki cümleden de anlaşılacağı üzere bu değerler din dine değişiklik gösteriyor. Mesela hinduizm’de neyin ahlaklı olduğuna karar verilirken bireyin bulunduğu sosyal sınıfına göre değişiklik gösteriyor. Eğer hırsızlığı yapan alt tabakan birisiyse ahlaksız, soylu ve üst tabakadan ise ahlaklı oluyor.

İslamda ahlak anlayışı çok farklı boyutlarıyla ele alınmış. Özellikle dünyaya fazla bağlanma, zevk peşinde koşmama gibi çünkü bunlar adaletin bozulmasına insanın ilahi yoldan ayrılmasına neden olacak hareketler olarak algılanmış ve ahlak dışı olarak değerlendirilmiş. Ahlak islam konusundan farklı bir alan olarak değerlendirilmiş aslına bakılırsa diğer dinlere nazaran üzerinde fazlaca düşünülmüş ve üzerine baya çalışma yapılmış bir konu. Örneğin İmam Gazali ahlakı tanımlarken zorlamayla yapılmayan yani insanın içinde öylece gelen eylemler ve fikirler olarak tanımlamış..Bu konu hakkında daha detaylı bakmak isteyen arkadaşlar İslam Ahlak Felsefesi konusunun altına bakabilirler.

Evrimciler ise bu konuyu özellikle empati ve karşılıklılık ilkesi konusu üzerinden değerlendiriyorlar. Ahlak’ı bir yararın ortaya çıkması olarak tanımlamışlar. Verdiklerin örneklerinden biri, yarasa topluluklardan yarasalardan bazılar gün içinde çok fazla kan emerken bazıları ise kan ememeden yuvaya dönüyorlar, gün içinde çok fazla beslenen yarasa diğeriyle kanını paylaşıyor(Karşılıklılık İlkesi). Burada aslında ortaya çıkan şey empati, yani empati aslında Ahlâk’ın temelinde yer alan bir davranıştır diyorlar. Böyle bir davranış insan evrimi açısından gerekli olduğunu yani gelişime açık olan herşeyin aslında ahlaklı olduğu sonucuna varıyorlar.

Nörobilim aynı zamanda bu konu hakkında araştırmalara yapmış ahlak’ın nasıl oluştuğunu bilimsel olarak araştırma yoluna gitmişlerdir. Ahlâk, hareketlerden kaynaklanan ve beyin ayna nöronlarında karşılık yaratan olaylar olarak tanımlamışlar.

Politikacılarda aynı soru üzerinde yeterince durmuşlar özellikle politikacıların durduğu konu ise ortak ahlak olmuştur. Ortak ahlak nasıl gelişir, ne olmalı ve nasıl ilerlemelidir. Politika içinde isi ahlak konusu her görüşe göre değişiklik göstermiştir. Örneğin milliyetçiler ahlakı ülkenin veya devletin devamı olarak görmüşlerdir. Devleti devam ettirecek onun yaşamasını sağlayacak davranışlar, tutumlar ve aksiyonlar ahlaklı olarak sayılırken, devleti sekteyi uğratacak eylemler, düşünceler ve tavırlar ise ahlak dışı olarak tanımlanmıştır. Aslında bu tanıma ben bayıldım, bu gün içinde Türkiye’nin bulunduğu duruma bir bakarsanız ahlaksız davranışlar diyebileceğimiz çoğu şey devletin kademesinde ise ahlaklı oluveriyor...

Anadolu olarak bende bir tanım yapacak olursam, bu konu üzerinde zaten bir şey söylemeyeni vuruyorlar gibi, bende eksik kalmayayım. Ahlak: fikir ve eylemde yaşama zarar vermemektir.

Saygılar ve Sevgiler, ahlâklı bir yaşam sizin olsun.

Bir iki damla atarsanızda sevinirim...Tütüne zam gelmiş...