Alkaloid

Alkaloid Nedir?

Alkaloid veya Alkaloit denen kimyasal bileşikler insanlar için hem yararlı, hem de tehlikeli ve zararlıdır. Hastalıkların tedavisinde birer ilaç olarak kullanılabildikleri gibi en tehlikeli ve öldürücü zehirleri de içerir. Asitlerle bir araya gelerek tuzları meydana getirdikleri için bitkisel alkali veya baz olarak da isimlendirilir. Alkaloidler, bakteriler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar dahil olmak üzere çok çeşitli canlılar tarafından üretilebilir. Alkaloid ismi alkaliye benzer olmaları sebebiyle verilmiştir. Alkali Arapça kökenli bir sözcük olup "kül, küllü" anlamına gelmektedir.

Günlük yaşamımızda ismini sıkça duyduğumuz ve kullandığımız alkaloidlerin pek çoğu bitkilerden elde edilir. Afyon haşhaş bitkisinin henüz olgunlaşmamış olan meyvelerinden, kafein çay ve kahveden, nikotin tütün yapraklarından, kokain ise koka bitkisinden elde edilmektedir. Alkaloidler bitkilerde genellikle % 0.1 ile 10 arasında bulunur. Çoğu suda hemen hemen hiç çözünmez iken; alkolde ve diğer organik çözücülerde (eter, kloroform) daha kolay çözünür. Genellikler renksiz ve kristalleşmiş katı maddeler şeklindedirler. Ancak nikotin oda sıcaklığında sıvı halde bulunur.

Alkaloidler çok eski çağlarda yaşamış uygarlıklarca da bilinmekteydi. Mısırlılar, Yunanlar ve Romalılar alkaloid ihtiva eden pek çok bitkiyi hastalıkları tedavi etmek veya suçluları cezalandırmak için ilaç veya zehir olarak kullandı. Örneğin Baldıran, maydanozgiller (Apiaceae) ailesinden ve nemli yerlerde yetişen bazı zehirli bitkiler ile bu bitkilerden elde edilen zehirin ortak adıdır. Ölüme mahkum edilen ünlü Yunan düşünür Socrates (Sokrat) M.Ö. 339'da bu zehir içerilerek idam edilmiştir.

Alkaloidler tıpta kullanılan çok yararlı maddelerdendir ancak pek çoğunun bağımlılık yapma gibi özelliği de vardır. Doktorlar önermedikçe kesinlikle kullanılmamaları gerekir. Yüksek dozda alınmaları halinde sinir sistemini çökerterek felce ve ölüme kadar götürecek neticelere yol açabilir.

Morfin gibi bazı alkaloidler uyuşturucudur. Uygun bir dozda alındığı zaman duyuları köreltir, ağrıyı dindirir ve uykuyu getirir. Kafein gibi bazı alkaloidler uyarıcıdır. Bunlar ise uyuşturucuların tam tersine uykuyu kaçırır, yorgunluğu alır ve kişiyi aşırı duyarlı hale getirir. Çayda da kafein vardır ancak kahvedeki kadar değildir. Bu yüzden agresif ve sinirli insanların fazla çay ve özelikle de kahve tüketmemesi gerekir.

Alkaloit içeren bitkiler az bulunduğu ve yetiştirildiği, çok pahalı olduğu ve bileşimlerindeki alkaloidler kaliteli olmadığı için, alkaloitler ve türevleri çoğu kez laboratuvar ve fabrikalarda sentetik (yapay) olarak üretilmektedir. Örneğin bu yolla morfinden elde edilen eroin uyuştucu maddeler içerisinde en etkili ve tehlikelilerinden biridir.