Birleşik Arap Cumhuriyeti

Arapların Osmanlı Egemenliği Altındaki Kısa Tarihi

Arapların özülkesi (anavatanı, anayurdu) Arabistan Yarımadası olsa da bugün bu halk Atlas Okyanusu’ndan Hint Okyanusu’na geniş bir coğrafyaya yayılmış durumdadır. Birleşmiş Milletlere üye 22 Arap devleti olup günümüzde bu ülkeler de ve diaspora da yaşayanlarla beraber Dünya'daki toplam Arap nüfusunun 400 ile 450 milyon arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Yavuz Sultan Selim’in (1470-1520), 1517 yılında Mısır’ı almasıyla birlikte Ortadoğu’daki Arapların hemen tamamı Osmanlı egemenliği altına girdiler. Kanuni Sultan Süleyman (1494-1566) döneminde ise Kuzey Afrika’ya yapılan seferler neticesinde Trablusgarp (Libya), Tunus ve Cezayir alındı. Böylelikle Fas Sultanlığı dışında kalan Arapların neredeyse tamamı Osmanlı egemenliği altına girmiş oldular. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlılar'ın bölgeden çekilmesi ile birlikte İngiliz ve Fransız egemenliği altına giren birçok Arap devleti İkinci Dünya Savaşı başlamadan önce bağımsızlıklarını elde etmiş durumdaydı.

Birleşik Bir Arap Devleti Kurma Çabaları

Bu tarihten sonra Arap aydınları ve devlet adamları arasında "Birleşik Bir Arap Devleti" kurma fikri konusunda ciddi tartışmalar yaşanmaya başladı. Arap ülkeleri arasında birleşik bir Arap devlet kurma fikri konusunda oldukça istekli olan ilk ülke Suriye’ydi. 1956 yılındaki Süveyş Krizi’nden sonra Mısır devlet başkanı Cemal Abdülnasır’ın (1918-1970) Arap Dünyasındaki ünü ve saygınlığı artmıştı. Ayrıca Suriyeli devlet adamları Mısır ile gerçekleşecek olan bir birleşmeye oldukça istekli görünüyorlardı.

1957 Ağustos’unda dönemin Suriye Cumhurbaşkanı Şükrü El Kuvvetli’nin (1891-1967) Genelkurmay Başkanlığı görevine komünist görüşlere sahip ve Sovyetler Birliği yanlısı olduğu bilinen Afif El Bizri’yi (1914-1994) getirmesi batı ülkeleriyle Suriye arasında ciddi bir krize neden oldu. Bu gelişmelerden sonra Türkiye, Suriye sınırına asker yığmaya başladı. Sovyetler Birliği, Türkiye’nin Suriye’ye saldırması halinde füzelerle karşılık vereceğini söyledi. ABD ise Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye saldırması halinde buna saldırıyla cevap vereceğini açıkladı. ABD’nin baskısıyla Türkiye’nin, Suriye sınırındaki askeri birliklerini geri çekmesi ve Sovyetler Birliği devlet başkanı Nikita Kruşçev’in (1894-1971) Moskova’daki Türk Büyükelçiliği’ni sürpriz ziyaretinden sonra kriz sona erdi. Ancak yaşanan tüm bu gelişmeler Suriye'yi, Mısır ile birleşme konusunda daha aceleci davranmaya sevk etti.

Birleşik Arap Cumhuriyeti (1958-1961)

11 Ocak 1958 günü Kahire'de bulunan Suriyeli yetkililer ile Cemal Abdülnasır arasında iki ülkenin birleşmesi ile ilgili görüşmeler yapıldı. 1 Şubat 1958'de Mısır ile Suriye arasında Birleşik Bir Arap Cumhuriyeti'nin kurulduğu ilan edildi. Bu kararın 5 Şubat'ta her iki ülkenin yasama organlarınca kabul edilmesinden sonra 21 Şubat günü eş zamanlı yapılan referandumlarla iki ülke halkının da onayı alındı. 22 Şubat 1958 günü Suriye Devlet Başkanı Şükrü El Kuvvetli ve Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdülnasır Kahire’de imzaladıkları bir antlaşma ile Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin kurulduğunu tüm dünyaya ilan ettiler. 8 Mart 1958'de federal bir yapı içerisinde Yemen'de bu birliğe dâhil oldu.

Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin ilk devlet başkanı Nasır olurken başkentin ise Kahire olması kararlaştırıldı. 1959'da Mısır ordusunun Gazze’yi işgal etmesinden sonra bu bölge de Birleşik Arap Cumhuriyeti topraklarına dâhil edildi. Ancak Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin ömrü uzun sürmedi. Bunda Nasır’ın, Suriye’yi tamamen kendi denetimi altına almak istemesi etkili oldu. Suriye’deki tüm siyasi partiler kapatıldı ve bu süreçte Baas iyice zayıfladı. Ordu içerisindeki Suriyeli subaylar tasfiye edilirken yerlerine Mısırlı subaylar atanmaya başladı. Ancak Nasır’ın izlediği bu politika Suriye ordusu içerisinde ciddi rahatsızlıklara neden olmaktaydı. Sonunda, içlerinde şimdiki Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad’ın babasının da bulunduğu bir grup asker 28 Eylül 1961 günü bir darbe ile yönetimi ele geçirdiler ve Suriye’nin, Birleşik Arap Cumhuriyeti’nden ayrıldığını ilan ettiler. Ancak Mısır 1971 yılına kadar Birleşik Arap Cumhuriyeti adını kullanmaya devam etti.