Ghetto(Geto) Ne Demek?

Eğer kısa bir tanım bekliyorsanız hemen sizi yormadan kelimenin açıklamasını vereyim. Ghetto veya getto; ülkedeki azınlık etnik grubun belirli bir bölge, alan veya caddede ikamet etmek zorunda kaldığı yaşam alanıdır.

Ghetto deyince ilk olarak herkesi aklına Yahudiler gelir, bunun çok ama çok geçerli bir sebebi var. Yahudiler, 19.yüzyılın ortalarına kadar sürekli olarak sürgün hayatı yaşamışlar, çoğu zamanda haksız ayrımcılığın kurbanı olmuşlardır. Bu ayrımcılıkların en bilineni ve ilki 1280 yılında Fas'taki zorunlu olarak belirli bir bölgeye kıstırılmalıdır. Fas halkından olmalarına rağmen , Fas Yahudileri Millah adı verilen kısıtlı bölgelere yerleştirilmiştir. Bu kısıtlı bölgeler sadece alan, sokak ve cadde ile sınırlı kalmamıştır. Fas ile birlikte bazı Müslüman Afrika ülkelerinde, Yahudilerin yaşadıkları bölgelerde ki evlerin boyutlarından kapıların yüksekliklerine kadar her şey belirlenmiştir.

Afrika'da Yahudilere karşı yapılan bu ayrımcılık, 14. ve 15.yüzyıllar arasında Avrupa'ya sıçradı. Almanya'nın Frankfurt şehir merkezindeki Judenstadt(Yahudi Mahallesi) mahallesi, dönemin en ünlü ghetto mahallelerinin başında geliyordu. Yahudilerin çoğunlukla oluşturduğu bu mahalleler sadece Almanya ile sınırlı değildi, özellikle Kuzey Avrupa'da o yıllarda Yahudilere karşı takılan haksız davranışlar ve eylemler , Avrupa'nın her yerine sıçramıştı. Polonya ve Litvanya'nın nüfusun çoğunu oluşturan Yahudiler, çoğunluklarına rağmen sırt etnik ve dini kökenlerinden dolayı belirli bir bölgeye hapsedilmişti.

Ghetto kelimesi ilk olarak 1516 yılında Venedik'te kullanılmaya başlandı. Eski bir demir dökümhanenin üzerine kurulan Yahudi mahallesi, bu tarihten sonra İtalyanca "gettare(dökmek)" kelimesinden türetilerek ghetto adıyla kullanılmaya başlandı. Bilinen ilk ghetto olan bu yer, ilk zamanlarında sadece Yahudilerin yaşadığı bir yerdi ama Yahudilerin bu bölgelerde yaşamaları zorunlu değildi. Burada kendi kültürlerini yaşayabilecekleri bugün ülkemizde de olan Suriye mahallesi veya Amerika'da olan Çin Mahallesi benzer bir yapısı vardı.

İlerleyen dönemlerde bu yer Yahudiler için bir zorunluluk haline geldi ve sadece bu yerleşim yerlerinde ikamet etmelerine izin verildi. Venedikte çoğunlukla Yahudilerin yaşadığı bu yer zamanla kısıtlanarak şehirle olan bağlantısı kesildi. Avrupalılar Yahudileri sadece belirli bir bölgeye hapsetmekle kalmayıp aynı zamanda hareketleri ve davranışlarına kontrol etmek için başlarına silahlı Hristiyan Gözcüler diktiler. Venedikte kurulan bu kısıtlı yaşam alanı, bu tarihten sonra İtalya'nın tamamı için bir model oluşturdu.

Ghettolarda yaşayan insanlar sadece belirli bölgeye hapsedilmek kalmıyor, aynı zamanda yaşadıkları bölgeler yüksek duvarlarla ve bu bölgeden çıkışı sağlayan kapılarla çevriliyordu. Kapılar, gündüzleri açılıyor geceleri kapatılıyordu. Hristiyanların bazı özel günleri boyunca ise Yahudilerin bu bölgeden çıkışına izin verilmiyordu.

Ghettoların iyi denebilecek tek yönü bu bölge içerisinde otonom bir işleyişe sahip olmalarıydı. Bu alanlarda Yahudilerin kendilerine ait kurumları, dernekleri, okulları ve dinlerini yaşayabilecekleri farklı diller de sinagogları bulunuyordu. Yukarıda da ifade ettiğim gibi yaşam alanları belirli bir alanla kısıtlı olduğu için alansal olarak genişleme imkanında yoksundu. Giderek artan nüfusları kişilerin yerleşim alanın daraltıyor yeni evler dikey olarak inşa edilmek zorunda kaldığından dolayı çok riskliydi .

Ghettolardan çıkmak isteyen kişiler, Yahudi olduklarını belirten sarı bir rozet veya işaret takmak zorunda kalıyordu. Hakim etnik kültürünün asimilasyon çalışmaların bir parçası olan bu etiketler yüzünden bir çok insan yaralanıyor veya öldürülüyordu. Bu uygulama 400 yıl sonra Naziler için bir örnek teşkil etmiş ve bu belirleme yöntemini ikinci dünya savaşı sırasında ödünç almışlardı.

19.yüzyıla kadar devam eden Ghettolar, bu tarihten sonra başta batı Avrupa olmak üzere kalıcı olarak kaldırıldı. Roma'daki son izler ise Fransa'nın 1870 yılında İtalya'yı işgali sonrası Fransızlar tarafından silindi. Rusya'da da olan bu yerleşim yerleri 1917 Devrimine kadar devam etti. Avrupa'daki ghetto yerleşim yerleri bu şekilde son bulurken, Ortadoğu ve Afrika kıtasında sınırlı olan bu bölgeler 1948 yılında İsrail'in kurulmasıyla birlikte son buldu.

İkinci dünya savaşı sırasında Nazilerin tekrar canlandırdığı ghettolar, tarihin görmüş olduğu ne kalabalık yerlerdendi. Bu dönemdeki ghettolar, o tarihe kadar ki benzer bölgelerden farklı bir görev icra ediyordu. Önceden kısıtlı da olsa gerçekten bir yaşam alanı olarak tasarlanan bu bölgeler, Naziler döneminde öldürülecek olan insanlar için sadece geçici bir ikamet adresi gibiydi. Dönemin en ünlü Varşova gettosunda, tahminlere göre 400 bin insan bulunuyor ve bir odada ortalama yedi insan yaşıyordu. Kamplara öldürülmek veya çalıştırılmak için gönderilecek insanlar, daha buralara ulaşamadan hayatlarını gettolarda kaybetmişti. Yaşam alanı olarak tasarlanmamış bu yerdeki insanlar trenlerle öldürülmek için ölüm kamplarına gönderilmek için kurulmuş ara duraktı.

Ghetto'nun Bir Terim Olarak Dünya Literatürene Girmesi

2.Dünya savaşından sonra tamamen kaldırılan gettolar, bu tarihten sonra insan oğlu tarafından yeniden tanımlandı. Yeni tanıma göre getto; sıvasız ve çarpık evlerin bulunduğu, fakir insanların yaşadığı, suçluların uğrak yeri siyahi bir yaşam alanıydı. 1960 yıllarında Amerika Birleşik Devletlerinde getto ve zenci aslında aynı şeyleri ifade ediyordu. O yıllarda New York, Chicago ve Detroit şehirleri gettoları ile nam salmıştı. 1970 yılları ile birlikte bu kelime artık kullanımı yavaş yavaş etkisini kaybetmeye başladı. Bu tarihten sonra özellikle şarkıcılar ve yazarlar sıklıkla eserlerinde bu kelimeye yer vermeye başladılar, Elvis Presley- In The Ghetto gibi bir çok parçaya ilham kaynağı oldu.

Çok yakın tarihimizde ise gettolar artık düşük gelir grubu insanların yaşadıkları ve suç oranlarının yüksek olduğu bölgelerle özdeşleşmiştir.