Kapitalizm Nedir?

Kapitalizm, her bireyin kendi malları üzerinde mülkiyet haklarına sahip olduğu, malların ve hizmetlerin merkezi bir kontrol olmadan, pazar ekonomisi içinde rahatlıkla hareket ettiği, üretimin arz ve talebe göre şekillendiği ve sonunda bireylerin kar elde ettikleri bir ekonomik sistemdir.

Kapitalizmin birçok çeşidi bulunmaktadır, ancak temel veya saf haliyle kapitalizm, piyasada hiçbir şekilde devlet müdahalesinin olmadığı, alıcıların ve satıcıların malların fiyatlarında belirlenmesinde özgür oldukları, yani hiçbir şekilde kontrole tabi tutulmadığı ekonomik ortamı tanımlar. Günümüzde ise saf kapitalizm diyebileceğimiz bu şekline çok fazla rastlanmaz, genellikle devletler piyasaları belirli düzenlemeler ve kurallar ile yönetmeye ve yönlendirmeye çalışırlar.

Kapitalizmi eğer teknik olarak konuşmak gerekirse yukarıdaki söylemiş olduklarıma ek olarak şunları da içerir; merkezi olarak herhangi bir planlama gerektirmez, piyasada yer alacak ürün ve hizmetler tamamen serbest biçiminde veya planlamadan uzak, ürün üzerindeki fiyatın talep ve arz ile belirlendiği ekonomik ortamdır.

Sistem içinde yer alan bireyin özel mülkiyet haklarına sahip olması kapitalizm için birinci koşuldur. Bir kişi bir malı veya hizmeti elde ettiği zaman, eğer bu hakkını devretmek ve elden çıkarmak isterse meşru bir şekilde devretmek ancak gönüllü değişimlerde, hediyeler şeklinde veya miras yoluyla gerçekleşebilir. Kişinin mülkiyeti üzerinde istediği şekilde tasavvurda bulunabilir, istediği fiyatı bu ürünler üzerinde belirleyebilir. Mülkiyet hakları, sistem içinde farklı şekilde korunur, bireyler haklarına sahip çıkarken bunları kullanıcı sözleşmeleri, adli işlemler ve yazılı belgelerle kontrol altına almaya ve kolaylaştırmaya çalışırlar.

Kapitalizm sistemi üzerindeki kazançlar, sistemin diğer bir kavramı olan özel mülkiyet kavramı çok sıkı yakınlık içerisindedir. Bireyler gönüllü olarak sistem içinde yer alan değişimden kar elde edecekleri zaman değişimde bulunurlar. Değişikliği yapanlar, bu değişim üzerinde kendilerine özel bir takım faydalar elde ederler. Gönüllü ticaret, kapitalizmi devamlılığını sağlayan mekanizmadır. Mal sahipleri birbiriyle müşteriler üzerinden birbiriyle rekabet halindedir. Rekabet fiyat sistemi içerisinde gerçekleşir, arz ve talep ise kaynakların dağıtımında dengeleme görevini görür.

Yukarıda da değindiğim gibi kapitalizm bu zamana kadar uygulanan farklı tipleri mevcuttur, bu tiplerden biride kapitalizmin yasa koyucular tarafından belirli sınırlar içinde korunduğu karışık kapitalizm sistemidir. Karışık sistemlerin olduğu yerde devlet herhangi bir bireyin mülkiyet haklarına müdahale etmez ancak bazı piyasalar veya ürünler üzerinde müdahalelerde bulunarak üretilecek olan malı veya verilecek olan hizmeti artırabilir ve azaltabilir. Bu kısıtlamalar devlet tarafından farklı şekilde gerçekleştirilebilir, genellikle kullanılan yöntemler; işçi asgari ücretleri, vergiler, lisanslar, yasaklı ürünler veya ihale kanunlarıdır. Karışık sistemde, kamu malları üzerindeki işlemlerde devletin sıkı bir kontrolü vardır.

Karışık sistemin uygulamasında kapitalizmin ana araçları sabit kalmak şartıyla ülkeler farklı yönetim biçimleri benimsemişlerdir. Örneğin, Amerika ve Kanada’da daha serbet bir piyasa vardır, kamu malları da dahil çoğu üretim serbest piyasadan ile karşılanmaktadır. Devletin bu piyasalar üzerindeki etkisi sınırlıdır, bu devletlerde olan sisteme kimi zaman Saf Kapitalizm veya Anglo-Saxon kapitalizmi adıda verilir. Avrupa da ise genellikle refaha dayalı kapitalizm vardır, bu ülkelerde genellikle devlet sağlık, işçi ücretleri ve endüstri güvenlik önlemlerini kendi bünyesinde yerine getirerek bireylerin refahını maksimize etmeye çalışır.

Kapitalizm gibi bir ekonomik sistemi tek bir sayfa ve tek bir makale açıklamak olanaksız. Ancak ben elimden geldiğince öz bir haliyle en azından nasıl işlediğini ve temel olarak araçlarının neler olduğunu göstermeye çalıştım. Tabi bu konu hakkında bölümler halinde daha fazla yazı yazılabilir ve kapitalizmin analizi yapılabilir.