Magna Carta

Magna Carta Nedir?

Magna Carta (Latince: Büyük Berat veya Büyük Ferman) yada Magna Carta Libertatum (Latince: Büyük Özgürlük Beratı veya Büyük Özgürlük Fermanı), 1215 Haziranı'nda İngiltere Kralı Yurtsuz John'un (1166-1216) bazı baron ve piskoposların da baskısıyla imzalamak ve tebaasına yeni haklar tanımak zorunda kaldığı çok önemli bir belgedir.

Kral John, 1199'da İngiltere tahtına oturur oturmaz, o dönem Fransa'nın İngiliz eğemenliği altındaki Normandiya topraklarını (Fransa'nın kuzeyinde bir bölge) elinde tutabilmek için çok uzun ve masraflı bir savaşa girdi. Ancak John, 1204'e kadar Fransa'da atalarından kalma bu toprakların çoğunu Kral II. Pilipe'ye (1165-1223) kaptırdı. Geri alabilmek için uzun yıllar boyunca mücadele etti ise de başarısız oldu. Bu savaşlar için gerekli olan parayı da halktan ve baronlardan ek vergiler çıkartarak topladı. Papa III. Innocentius (1161-1216), Kral John'un, atadığı Stephen Langton'ı (1150-1228) Canterbury Başpiskoposu olarak kabul etmeyi reddetmesi üzerine 1208-13 arasında altı yıl boyunca İngiltere'ye karşı enterdi ilan ederek (toplu halde dinden çıkarma) Kralı da aforoz etti (dinden çıkardı). Bu olaydan sonra John kiliseyi de ağır biçimde vergilendirerek din adamlarının da tepkisini üzerine çekti. O dönem tüm Avrupa'da olduğu gibi İngiltere'de de feodalizmin kuralları geçerliydi ve bütün topraklar kralın malı sayılıyordu. Kral ise baron ve soylulara mülkü olan bu toprakların kullanma hakkını belirli bir bedel ve hizmet karşılığı verebiliyordu.

Bu ödemeler ve hizmetler ile kralın ve baronların birbirlerine karşı olan hakları ve sorumlukları John tahta çıkmadan çok uzun yıllar önce geleneklerle belirlenmişti. John'dan önce de bazı krallar örneğin I. Henry (1068-1135), 1100'de tahta çıkişından hemen sonra "Özgürlükler Sözleşmesi" olarak bilinen yazılı bir bildiri yayınlamıştı. Ancak bu haklar çoğu kez yazıya dökülmez, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılarak gelirdi. John yetkilerini aşarak ve önceki krallardan farklı olarak baronlardan daha fazla para ve hizmet istemeye başladı. Kral aynı zamanda geride yetişkin bir mirascısı olmayan baronların topraklarının da vasisi sayılıyordu. John vasisi olduğu topraklardaki ağaçları keserek, tohumları, hayvanları ve tarım aletleri ile araçlarını satarak soyluları da öfkelendirdi.

1213'te bir grup isyancı baron, Başpiskopos Stephen Langton ve Papa'nın temsilcisi ile Kral'a karşı şikayetlerini dile getirmek üzere bir araya geldi. Ayrıca Langton, John'un atası olan Kral I. Henry'nin 1100'de tahta çıkışı sırasında yayınlamış olduğu Özgürlükler Tüzüğü'nün baronların haklarını ve özgürlüklerini bir yüzyıl önce güvence altına aldığını hatırlatarak Kralın da buna uygun olarak hareket etmesi konusunda ısrar etti. 1215 başlarında Kral John baronların tüm taleplerini reddedince anlaşmazlık doruk noktasına ulaştı. Mayıs ayında baronların çoğu ona bağlılık yemini etmeyi redderek liderleri olarak ta Robert Fitz Walter'ı (1162-1235) seçtiler. Aynı ay içerisinde Londra şehrini ele geçirmeleri bir dönüm noktası oldu. Londra'nın düşmesinden sonra bir iç savaş çıkmasından korkan John'un onlarla müzakere etmekten başka bir seçeneği kalmıyordu.

İki taraf 15 Haziran 1215'te İngiltere'nin güneyindeki Staines ile Windsor arasında, Thames Nehri kıyısındaki Runnymede'de bir araya geldi. Baronlar kendi sorunları dışında kilisenin, daha küçük soyluların, şehir halkının ve hatta köylülerin sorunlarını da içeren bir belgeyi John'a sındular. Kral baronların tüm isteklerini kabul etti ve onayladığını göstermek için de mührüyle damgaladı. Daha sonra bu belge, kral tarafından Magna Carta krallık beratı olarak yazdırılıp, kopyaları çoğaltılarak kontluklara dağıtıldı. Belgenin aslı olmasa da kopyalardan dördü günümüze kadar gelebilmiştir. Bunlardan ikisi British Museum'da, öbür ikisi ise Lincoln ve Salisbury katedrallerinde muhafaza edilmektedir.

63 Maddeden oluşan Magna Carta'nın içeriği kralın, kilise ve tebaası karşısındaki hak ve yetkilerinin sınırlarını çiziyordu. Bu belgede feodal beyler dışında şehirlerde özellikle Londra'da ikamet eden halka ve tüccarlara da bazı halklar tanınmıştı. Ayrıca, hukuk ve yargı alanında yapılacak düzenlemeler ile ilgili hükümler de yer almaktaydı. Magna Carta'nın son maddesinde, baronlardan oluşan bir kurula, bu fermanı uygulamakta direten krala karşı çıkma ve onu zorlama hakkı tanınmaktaydı.

Baronlar arasındaki iç çekişmelerden ve John'un verdiği sözleri tutmaması nedeniyle Magna Carta uygulanamadı. Ancak, bir krala ülkeyi istediği gibi yönetemeyeceğini belirten bu belge İngiliz tarihinde çok büyük bir etki bıraktı. Kral ülkesini yasalara uygun olarak yönetmek zorundaydı eğer yasalara uygun olarak yönetmez ise halkın kendisine karşı zor kullanma hakkı vardı. Bu belge İngiliz tarihi boyunca, yasalara uymayan krallara tekrar tekrar hatırlatılarak yeniden onaylatılmıştır.

Magna Carta, döneminin çok ilerisinde bir belge olup insan haklarına, 1776 Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi ile 1789 Fransız Devrimi'nin İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ne öncülük ettiği düşünülmektedir.