Osmanlı Portekiz Savaşı ve Emir Ali Bey

Türk denizciliğinin en parlak dönemi olan 16. yüzyılda yaşamış bir Osmanlı amirali olan Emir Ali Bey’in hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur. Batılı kaynaklar da adı Amir Ali Bey, Mir Ali Beg veya Mir Ali Bey olarak geçmekte ve bir Türk korsanı olduğu iddia edilmektedir.

1453 Mayısında İstanbul’un Türkler tarafından alınması ve ilerleyen yıllarda Ege ve Doğu Akdeniz bölgelerinde artan Osmanlı gücü Avrupalı tüccarları endişelendirmiş ve Hindistan’a doğrudan ulaşabilecekleri yeni bir ticaret yolu aramaya teşvik etmişti.

1488 yılında Portekizlilerin Ümit Burnu’nu keşfetmesi ile birlikte Hindistan’a doğrudan ulaşılabilecek yeni bir yol bulunmuş ve 1498 Mayısında Portekizli ünlü denizci Vasco da Gama’nın Kaliküt limanına varışı ile Hindistan’nın sömürgeleştirilmesi dönemi de başlamış oldu.

16. yüzyıla girdiğimizde doğu ülkelerinin zenginlikleri gören ve ekonomik açıdan kendilerine büyük kazançlar sağlayacağını anlayan Portekizliler, ilerleyen yıllarda bölgeye güçlü donanmalar gönderip Doğu Afrika, Arabistan Yarımadası, İran, Hindistan ve Endonezya kıyılarındaki önemli şehirleri ve limanları ele geçirerek buraları sömürgeleri haline getirmeye başladılar.

O dönem bölgede Mısır ve İran gibi güçlü İslam ülkeleri olsa da bunların donanmalarının Portekiz donanması ile baş edebilmesi pek mümkün değildi.

1517 senesinde Osmanlıların Mısır’ı alması ile birlikte Türkler ilk defa doğrudan Kızıl Denize ve Aden Körfezi’ne ulaşma imkânı buldular. Bu tarihten sonra bölgedeki bazı İslam ülkeleri Portekizlilere karşı Osmanlılardan yardım istemeye başladı. Bunun üzerine Osmanlı Devleti; 1531 ve 1538 yılında Hindistan’da bulunan Gucerat Sultanlığı’na, 1569 yılında Endonezya’da bulunan Açe Sultanlığı’na ve 1585 ve 1589 yılında Kenya’da bulunan Mombasa şehrine donanmasını göndererek yardım taleplerini karşılıksız bırakmadı.

1578 yılındaki Vadisseyl veya Vadiü'l-Mehazin Savaşı’nda Fas ve Osmanlı kuvvetlerinin Portekiz İmparatorluğu ve müttefiklerini ağır bir yenilgiye uğratması Portekiz tarihinde önemli bir noktası oldu ve ülke bu savaştan kısa bir süre sonra İspanya tarafından işgal edildi.

Portekiz’in gücünün zayıflamasından ve ülkede yaşanan karışıklıklardan faydalanmaya karar veren Yemen Valisi Hasan Paşa, Emir Ali Bey adındaki bir kaptanını Kenya sahillerine gönderdi. Aden Körfezinden Afrika Kıtası'na geçen Emir Ali Bey komutasındaki Osmanlı Donanması Mogadişu, Lamu ve Malindi yolunu izleyerek Mombasa önlerine kadar geldi. Emir Ali Bey Mombasa’ya gelinceye kadar uğradığı şehirlerdeki Müslümanlar Portekizlilere karşı ayaklandılar ve Osmanlılar ile ittifak yaptılar. Mombasa’ya geldikten kısa bir süre sonra şehri ele geçirerek bölgeyi Osmanlı egemenliği altına sokan Emir Ali Bey bir müddet sonra buradan ayrıldı. İki yıl sonra Portekizliler tekrar Mombasa’ya saldırıp ele geçirdiler. Bunun üzerine 1589’da Emir Ali Bey 2. defa olmak üzere 5 gemiyle tekrar Mombasa’ya gelerek Portekizlileri buradan uzaklaştırdı ve bölgeyi yeniden Osmanlı egemenliği altına soktu.

Emir Ali Bey bu defa ki seferinde bölgeden ayrılmayarak Portekizliler tarafından yapılacak yeni bir saldırıya karşı şehrin ve limanın savunmasını güçlendirmek için tedbirler almaya başladı. 5 Gemisi ve 300 adamı olmasına rağmen yerel halktan da destek alarak toplarla şehrin savunmasını güçlendirmeye çalıştı. 1589 Martında Portekizliler, Mombasa gibi kendileri için son derece stratejik bir öneme sahip olan bu liman şehrini geri alabilmek için Batı Hindistan’daki sömürgeleri Goa’da bulunan donanmalarını buraya sevk ettiler.

Emir Ali Bey ve şehir halkı denizden gelebilecek bir Portekiz saldırısına karşı oldukça hazırlıklıydılar.Ancak sürpriz bir şekilde kara tarafından 20.000 kişiden oluşan ve Portekizliler ile ittifak yapmış yamyam Zimbalıların saldırısına uğradılar. Portekizliler ve Zimba yamyamları Mombasa’yı Osmanlı birliklerinin ve yerlilerin elinden büyük bir katliam gerçekleştirerek almayı başardılar. Emir Ali Bey çatışmalar sırasında hayatını kaybetti ve şehit düştü. Ancak bunun aksine Emir Ali Bey'in vahşi Zimba yamyamlarının eline geçmektense Portekizliler’e teslim olmayı seçtiği ve Lizbon'a götürüldükten sonra burada Hıristiyan olduğu ve adını Francisco Julião olarak değiştirip yaşamının geri kalanını bir tutsak olarak geçirdiği de iddia edilmektedir.

Yaklaşık 5 yıl boyunca Kenya’ya egemen olmuş olan Osmanlıların o dönem için bölge de inşa etmiş oldukları kalenin bazı kalıntıları günümüze kadar gelmiştir.