Tekerleğin İcadı ve Gelişimi

Tekerlek, 21.yüzyılda günlük hayatımızdaki görevleri yerine getirebilmek ve işlerimizi halledebilmek için en gerekli araçların başında gelir. Tarih boyunca yalnızca taşımacılıkta değil, daha farklı işleri yerine getirmesi içinde kullanılmıştır. İcatlar, çoğunlukla doğadan esinlenerek yapılır; arabalar, uçaklar, çatallar ve diğerleri...Tekerleğin ise tamamen farklı bir durumu vardır, nerede esinlendiği muammadır… Çünkü, tesbih böceklerinin evleri ve çalı toplarını saymazsak, dünyamızda tekerlek formuna benzer çok az nesne vardır. Kimilerine göre insanlar tekerleği icat ederken doğadan bir nesneyi örnek almamıştır. Bu icat tamamen insanın aklının ve zekasının bir ürünüdür.

Tekerleğin ne zaman ve hangi bölgede icat edildiği net değildir ancak çok geç icat edildiği açıktır. Bronz çağına kadar karmaşık parçalar ve yapılar olan; metal dökümü, kanallar, botlar ve hatta müzik aletleri bile icat edilmiş olmasına rağmen tekerlek bunlardan sonra ortaya çıkmıştır. Bunun temel sebebi olarak, Antropoloji uzmanı David Anthony “At, Tekerlek ve Dil” kitabında, “Tekerleğin yapısal olarak tasarlanması değil dingil üzerinde nasıl yürütüleceği çözülemediği için icat etmek zaman almıştır.” demiştir.

Tekerleğin nerede doğduğu konusunda iki farklı görüş vardır. Yaygın görüşe göre ise Bronz Çağ da(M.Ö. 4500-3300) Mezopotamya bölgesinde icat edilmiş ve ilk defa çömlek çarkı olarak kullanılmıştır. Diğer bir görüşe göre ise ilk olarak Polonya taraflarında icat edilmiş ve burada el arabası olarak kullanılmıştır. Bu konu hakkında en etkileyici kanıt, yaklaşık M.Ö 3370 yıllarına ait olan Bronocice kabıdır. Bu çömleğin üzerinde açıkça görülebilen tekerlek ve dingil formuna bakarak, tekerleğin ilk burada icat edildiği ve kullanıldığı söylenebilir.

M.Ö 3000 yılından sonra Antik Yunanlar tarafından tekerlek el arabasında kullanılmış ve bu bölgeden önce Çin’e daha sonra tekrar Avrupaya geçmiştir. Tekerleğin ilk defa el arabalarında kullanılması işler için gerekli olan insan kaynağını azalmıştır. El arabaları bu dönemde pahalı olmasına rağmen, insanlar arasında giderek yaygınlaşmış tekerleğin toplum arasında kullanılmasının önü açılmıştır.

Ortadoğu’da 7.yüzyıla kadar taşıma amacıyla tekerlekli araçlardan değil develerden yararlanılmıştır. Ortadoğu’nun tekerlekli araçların rahatlıkla ilerleyebileceği gelişmiş ve düzgün yollara sahip olmaması, tekerleklerin çok ince olmasından dolayı geniş sahralardaki kumların içine saplanıp kalması, bölge halkı için bir taşımacılık yöntemi olarak tercih edilmemiştir. Taşımacılıkta kullanılmasa bile güncel hayattan tamamen de dışlanmamıştır. Tekerlekten sulama kanalları, değirmenler ve çömlek çarklarında yararlanılmıştır.

Avrupa’nın karanlık çağlarında işkence ve ölüm aracı olarak da kullanılmıştır. Bazı tarihçilere göre bu dönemde tekerlek kullanılarak yapılan infazlar karanlık çağ için bile karanlıktır. Aslında avrupanın tekerlek gibi bir muazzam icadı bile bir infaz aracı kullanması, bu dönemde ne kadar cahil bir toplum olduklarının en büyük göstergelerinden biridir. Tekerlekle yapılan infaz aletleri çok farklı çeşitlilik göstermiştir. Yaygın kullanımı ise suçlunun yer sabitlenmiş bir tahta tekerleğe sırtı üstü yatılarak çevrilmesi sonucunda bütün kemiklerinin kırılmasını sağlamaktı.

Tekerlek ise kimi zamanlar ise enerjinin yeniden tanımlanması ve fizik yasalarının ispatı için kullanılmıştır. Yüzyıllar boyunca filozoflar, düşünürler, matematikçiler ve başka gruptan insanların denge çarkı yaparak sonsuza kadar devinim hareket halinde olacak bir araç yapmaya çalışmışlardır. Her ne kadar termodinamiğin iki temel yasası olan;

ilkelerin ihlal ettiklerini bilmeseler bile tekerleği insanı ve doğayı anlamak için ilk kullanımlarından birini sunmuşlardır.

Amerika kıtasında ise yapılan arkeolojik kazılara göre bu bölgedeki insanlar tekerleği ilk olarak hayvan figürlü oyuncaklarda kullanmıştır. Amerika yerlileri seramikten yapmış oldukları hayvan figürlerinin bacaklarına yerine çocukların oyuncağı sürülebilmesi için küçük tekerlekler yerleştirmiştir. Günlük işlerde yardımcı bir araç olarak kullanılması ancak Avrupalıların kıtaya adım atmasından sonra olmuştur.