Tsunami Nedir ve Nasıl Oluşur

Tsunami, depremlerin, deniz altındaki volkanik patlamaların veya toprak kaymalarının neden olduğu aniden ortaya çıkan yüksek seri dalgalar serisine verilen genel addır. Tsunami kelimesi hem dilimize hem diğer dillere Japoncadan geçmiştir, sözcük Japonca'da “Liman Dalgası” anlamına gelir.

Depremlerden, volkanik patlamalardan veya nadir olarak deniz altında gerçekleşen toprak kaymalarından dolayı boşalan enerji üzerindeki suya aktarılır. Enerjiyle yüklenen su yüzeyi, bu enerjiyi dalga şeklinde tekrar boşaltır ve nihayetinde tsunamiler oluşur. Denizin derinliklerinde fazla yüksek olmayan tsunamiler, karaya yaklaştıkça ve deniz seviyesi azaldıkça yükseklikleri artmaya başlar.

Tsunamiler, depremlerin aksine nadir gerçekleşen doğa olaylarındandır, yapılan ölçümlere göre dünyada sadece yılda iki defa görülmektedir. Her tsunami yıkıcı etkilere sahip değildir, kimi tsunamiler karaya ulaşmadan etkilerini ve hızlarını kaybederler. Etkileri büyük olan yerleşim yerlerini ve insanları etkileyen tsunamiler yaklaşık olarak dünyamızda onbeş yılda bir görülmektedir.

Denizin derinliklerinde 800 km hıza kadar ulaşabilen tsunamiler, okyanusun derinliklerinden yükseklikleri kısa(30-50cm) ancak dalga boyları çok büyüktür(100-200km). Kaynaktan hemen sonra oluşan bu dalgaların aynı zamanda, dalga periyotları çok uzundur, bu periyot beş dakika olabileceği gibi bir saate kadar da çıkabilir. Tsunami kıyılara ve sığ sulara yaklaştıkça, dalga boyları azalır, yüksekliği artar ve periyotları kısalır. Deniz seviyesi kararlı hale gelene kadar deniz yüzeyinde oluşan dalgaların salınım hareketleri devam eder.

Tsunamilerin hızı, tsunamiye neden olan kaynağa olan uzaklığına değil, okyanusun ve ya denizin derinliğine bağlıdır. Derin denizlerde bir jet uçağının hızına(800 km/sa) kadar ulaşabilen tsunamiler, sığ sularda hızlarını kaybetmeye başlarlar. Tsunamiler genellikle sadece bir yönde hareket ederler, ancak bazı durumlarda her yöne dağılın tsunamilerin de oluştuğu bilinmektedir. Tsunaminin hangi yöne doğru hareket edeceği tamamen deniz tabanın yapısı ile ilgilidir.

Tsunamiler çoğunlukla Japonya kıyı şeritlerinde, Alaska, Kuzey Pasifik Okyansunda ve Hawai adalarında görülür. Tsunamilerin %80‘i, Ateş Çemberinin bulunduğu Pasifik Okyanusunda gerçekleşir.

2004 yılında Hint Okyanusunda gerçekleşen ve on dört ülkeyi etkileyen Tsunamide yaklaşık olarak 225,000 insan hayatını kaybetmiştir. Bu tsunaminin yaklaşık olarak yüksekliği 25-30 metre civarındaydı. 9.3 büyüklüğündeki depremden kaynaklanan bu tsunami, aynı zamanda 33 metre dalga yüksekliği ile bu zamana kadar kaydedilen en yüksek dalga yüksekliğine sahipti.

2011 yılında Japonya’yı vuran, 15,000 ‘den fazla insanın hayatını kaybetmesine neden olan ve aynı zamanda Fukushima Nükleer Tesisine zarar veren tsunaminin yüksekliği ise yaklaşık olarak 20-30 metre civarındaydı.

Depremlerin aksine tsunamiler daha önceden bilinebilir veya daha doğrusu oluştuktan sonra uyarı sistemleri ile yerleşim yerlerini vurmadan önce insanların yüksek yerlere gitmeleri için haberdar edilebilir. Bunun için, yirmi altı ülkenin katıldığı ve merkezinin Hawaii ‘de yer aldığı Pasifik Tsunami Uyarı Sistemi ‘nde yer alan sismik ekipmanlarla deniz seviyesi sürekli olarak ölçülür.

Tsunamiler yer yüzeyinden belirle araçlar ile tespit edilirken aynı zamanda son yıllardaki gelişmelerle birlikte artık uzaydan da görüntülenebiliyorlar. Bunun için NASA'nın yapmış olduğu MISR(Multi-Angle Imaging SpectroRadiometer) uzay aracı üzerinde yer alan dokuz kamerası ile deniz seviyesindeki yükselmeleri kontrol ederek herhangi bir tsunami tehlikesinde yeryüzüne uyarı göndermektedir.